του Γιάννη Ασδραχά από το in2life.gr

Πέρυσι τέτοια εποχή στην Time Square της Νέας Υόρκης, κάθε Πέμπτη οι γιγάντιες οθόνες σταματούσαν να προβάλουν σε καταιγιστικούς ρυθμούς διαφημίσεις, επιβάλλοντας ένα διαφορετικό παλμό στο ρυθμό της πόλης. Στη θέση τους, πορτραίτα από πρόσωπα γνωστά από τον ευρύτερο χώρο των τεχνών σε απρόσμενες απεικονίσεις κινούνταν ανεπαίσθητα σε ένα άχρονο περιβάλλον. Δημιουργίες ενός από τους σημαντικούς καλλιτέχνης της εποχής, του σκηνοθέτη, εικαστικού και σκηνογράφου Ρόμπερτ Γουίλσον.

Τα πορτραίτα του συνιστούν μία περίπλεξη από όλα τα καλλιτεχνικά περιβάλλοντα στα οποία έχει αφήσει το αποτύπωμα του ο δημιουργός. Διεισδύουν σε όλους τους αισθητήρες της αντίληψης, μέσα από την εικόνα, την κίνηση, τον ήχο, και το φως. Με αλχημικά ρυθμισμένες αναλογίες από τον Γουίλσον για να εξυπηρετεί το σχέδιο του, την σαγήνη του θεατή. Πρόκειται για την ενότητα με τίτλο “Video Portraits” που βρίσκεται αυτή στη στιγμή στη «Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών» του Ιδρύματος Ωνάση.

Η εικαστική γραφή του πολυτάλαντου δημιουργού είναι ευανάγνωστη. Ο φαντασιακός του κόσμος γίνεται άμεσα αντιληπτός στον καθένα, άσχετα με το πόσο εξοικειωμένος είναι με τους τρόπους απόδοσης της σύγχρονης τέχνης, προσκαλώντας τον σε διείσδυση σε ένα περιβάλλον όπου οι αισθήσεις παρασύρονται από την ψευδαίσθηση.

Πρόκειται για μία αρχαία «μαστοριά», κληρονομιά του Ήρωνα του Αλεξανδρινού, δημιουργού του «Αυτόματου θεάτρου»: Ενός κουτιού που με το τράβηγμα ενός σχοινιού σκηνοθετημένες εικόνες, ήχοι, και λάμψεις εξιστορούσαν αρχαίους μύθους. Και αν για τη μηχανή του Ήρωνα ο ναός ήταν το φυσικό περιβάλλον, στην περίπτωση του Γουίλσον ο μονοκόμματος υπόγειος εκθεσιακός χώρος της Στέγης είναι η κατάλληλη πύλη στον κόσμο του. Προσδίδει με την ουδετερότητα του ένα ακόμα πολύτιμο στοιχείο σε αυτόν τον μηχανισμό κατάπληξης του
θεατή.

Μπαίνοντας στην αίθουσα

Τα φωτοπορτραίτα δίνουν την αίσθηση οτι αιωρούνται σε μία απροσδιόριστη σκοτεινή έκταση. Κάθε πορτραίτο καθορίζει τουλάχιστον μία αντίστιξη σε σχέση με το πρόσωπο, το θέμα, τη μουσική. Όπως έχει πει ο Ρομπερτ Γουίλσον "Είναι όλα σχετικά με την αντίστιξη. Για παράδειγμα, αν σε ένα μπαρόκ εποχής κομοδίνο τοποθετήσεις ένα αντίστοιχης εποχής ρολόι, δεν θα κινήσει τόσο το ενδιαφέρον. Όμως δεν συμβαίνει το ίδιο όταν στη θέση του ρολογιού βάλουμε υπολογιστή» διευκρινίζοντας ότι στη δεύτερη περίπτωση «και τα δύο στοιχεία θα τα βλέπουμε με νέο τρόπο».

Ηθοποιοί, χορευτές, συγγραφείς, γαλαζοαίματοι και εργάτες αποτυπώνονται με την απαράμιλλη ευκρίνεια που προσφέρουν οι οθόνες τελευταίας τεχνολογίας, ενώ αιωρούνται σε ένα αισθητικό περιβάλλον με επιρροές από μύθους, πρόσωπα και καταστάσεις όλων των εποχών. Επίσης συνυπάρχουν πλάσματα του ζωικού βασιλείου: ένας μαύρος πάνθηρας, ένας λατινοαμερικάνος κερασφόρος βάτραχος, ένας σκαντζόχοιρος και μία κουκουβάγια του χιονιού, η οποία και ανοίγει με ελεύθερο συμβολισμό για τον θεατή την έκθεση.

Στον προθάλαμο που λειτουργεί ως εισαγωγή σε αυτήν την εμπειρία της προβάλλονται δώδεκα φωτοπορτραίτα της γκριζόλευκης κουκουβάγιας που ζει στην περιοχή του αρκτικού κύκλου. Η κίνηση του πτηνού είναι αισθητή μόνο σε μία οθόνη, ενώ στις υπόλοιπες μόνο το φόντο εναλλάσσεται με πολλές αποχρώσεις της παλέτας.

Στην αίθουσα που βρίσκεται το μεγαλύτερο κομμάτι του εκθεσιακού σώματος, το φως προέρχεται μόνο από τις εικόνες, οι περισσότερος «αμφιπρόσωπες», με δεύτερη οθόνη στις ίδιες διαστάσεις ενσωματωμένη στην πίσω όψη. Ο ακαθόριστος ήχος με την ένταση μουρμουρητού από φωνές και μουσικές ακούγεται ανεπαίσθητα στην είσοδο της αίθουσας. Μπροστά σε κάθε έργο ξεδιαλύνεται η προέλευση αυτού του ήχου. Ηχεία που βρίσκονται προσαρμοσμένα στην οροφή μεταδίδουν το αναπόσπαστο ακουστικό μέρος του πορτραίτου. Η κίνηση στα έργα είναι ανεπαίσθητη. Δίνουν την εντύπωση των απολύτως στατικών όταν το μάτι του θεατή είναι ανεστίαστο. Η κίνηση τους -που αφορά ένα μέρος της όλης εικόνας- αποκαλύπτεται με την παρατήρηση.

Τα πορτραίτα σε close-up

Τη μεγαλύτερη κινητικότητα έχει το ολόσωμο πορτραίτο του Μπραντ Πιτ. Στο κορμί του σχεδόν ανέκφραστου αμερικάνου ηθοποιού, το οποίο λούζει ψυχρός φωτισμός, πέφτει το νερό από μία ντουζιέρα. Στο χέρι του κρατά ένα όπλο που όταν σταματήσει το νερό το σηκώνει σιγά σιγά σε στάση στόχευσης. Μόλις πιέζει την σκανδάλη εκτοξεύονται από την κάνη πίδακες νερού. Η μουσική και τα κείμενα στο συγκεκριμένο πορτραίτο, όπως και σε αρκετά αλλά, είναι του Μάικλ Γκαλάσο, γνωστού από την εξαιρετική μουσική επένδυση στην «Ερωτική Επιθυμία» του Καρ Γουάι.

Το εντυπωσιακό μοντέλο και ηθοποιός Ντίτα Φον Τιζ αιωρείται σε μία κούνια αφήνοντας να ξεχειλίσει η θηλυκότητα της από τα ελάχιστα ρούχα της. Μία εικόνα που παραπέμπει σε αυτή των Pin Up Girl. Η μουσική είναι αντίστοιχη της εικόνας, με ένα τραγούδι της ερμηνεύτριας του μιούζικαλ Έθελ Μέρμαν.

Αφίσα για θρίλερ για θερινό κινηματογράφο της δεκαετίας του 1980 θυμίζει το έργο με πρωταγωνιστή τον Γουίλιαμ Νταφόε. Σε ένα κατακόκκινο απόκοσμο σκηνικό με καπνούς ξεπροβάλει ο ηθοποιός μεταμορφωμένος σε ζόμπι ντυμένος με τον ήχο της πανκ αμερικάνικης μπάντας «Big Black».

Με την ίδια χρωματική παλέτα των «Μαθημάτων Ανατομίας» του Ρούμπενς, ο Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ πήρε το ρόλο του πτώματος. Το σηκωμένο δεξί του χέρι έχει εκδαρεί για να φανούν οι αρτηρίες και οι μυς. Αντίστοιχα σε αυτό το περιβάλλον συμβάλει η μουσική του Τομ Γουέιτς που συνοδεύει το έργο.

Έμπνευση για το πορτραίτο της πριγκίπισσας Καρολίνας του Μονακό ήταν η κινηματογραφική εικόνα της μητέρας της, Γκρέις Κέλυ στην ταινία «Σιωπηλός μάρτυρας» του Χίτσκοκ. Το έργο με μαυρόασπρη αισθητική συνοδεύει κινηματογραφικό μουσικό θέμα δημιουργία του μουσικού συνεργάτη του σκηνοθέτη του σασπένς Μπέρναρ Χέρμαν.

Με ηδυπάθεια κοιτά τον θεατή ο Τζόνυ Ντεπ. Ακουμπά σαν μεσοπολεμική βαμπ το πηγούνι του στη γούνα που φορά φορώντας ένα γυναίκειο καπέλο του μεσοπολέμου. Το όνομα του έργου είναι «Ροζέ Σελαβί», το ψευδώνυμο που χρησιμοποιούσε ο Γάλλος καλλιτέχνης Μαρσέλ Ντυσάν.

Κινητικότατη είναι η απεικόνιση της Ισαβέλας Ροσελίνι. Η ηθοποιός βαμμένη γκροτέσκο κάθεται σα μαριονέτα πάνω σε μία υπερμεγέθη μηχανή μασάζ. Το πρόσωπό της παίρνει πολλές και διαφορετικές εκφράσεις που δηλώνουν από ενόχληση έως και ικανοποίηση.

Ασπρόμαυρο με κλειστά τα μάτια και σε περισυλλογή είναι το πρόσωπο του νομπελίστα κινέζου συγγραφέα Γκάο Ξινγιάνγκ. Διαγώνια τη νηφάλια προσωπικότητα διατρέχει στα γαλλικά η φράση "η μοναξιά είναι η προϋπόθεση για την ελευθερία"

Το πρόσωπο της Ζαν Μορό έχει ενσωματωθεί με έναν πίνακα της άτυχης βασίλισσας της Σκωτίας Μαρίας Στιούαρτ. Η μουσική που ακούγεται είναι του Μπετόβεν ενώ ακούγεται η φωνή του Γουίλσον. Μασώντας αδιάφορα ο αμερικάνος ηθοποιός και σκηνοθέτης Στηβ Μπουσέμι που φορά ένα λευκό κουστούμι βρίσκεται μπροστά σε ένα τεράστιο κομμάτι κρέας. Από τις «Ευτυχισμένες Μέρες» του Μπέκετ προέρχεται η έμπνευση του έργου της Γουινόνα Ράιντερ. Η ηθοποιός παρουσιάζεται θαμμένη μέχρι το λαιμό ως Γουίνι. Ως Άγιο Σεβαστιανό, δεμένο σε ένα ρωμαϊκό κίονα με το κορμί διάτρητο από βέλη, φωτογράφησε ο Γουίλσον τον ρώσο χορευτή Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ.

Σε πρώτη παγκόσμια προβολή παρουσιάζονται στη στέγη οι νέες εκδοχές τριών έργων με τη υποστήριξη και τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Ωνάση: της Ζιλιέτ Μπινός που κοιτά κατάματα τον θεατή ως Γκρέτα Γκάρμπο. Του Σον Πεν με νουάρ αισθητική και ο Βάτραχος «Horned Frog» με μουσική υπόκρουση τις παραλλαγές του Γκόλντμπεργκ από τον διάσημο πιανίστα Γκλεν Γκουλντ.

Η έκθεση κλείνει με μία ανάβαση. Συγκεκριμένα στον τέταρτο όροφο της «Στέγης» υπάρχει ένα δωμάτιο στους τέσσερις τοίχους του οποίου βρίσκονται βιντεοπορτραίτα της Σάλμα Χάγιεκ. Τα χαρακτηριστικά της μεξικανής ηθοποιού κρύβονται πίσω από ένα βέλο, που παραπέμπει στο γυναικείο πρότυπο του μεσοπολέμικου Χόλυγουντ, και ακολουθεί εκφραστικά την μουσική από την «Λίμνη των Κύκνων» του Τσαϊκόφσκι.

Την έκθεση επιμελείται η υπεύθυνη του Τομέα Εικαστικών Τεχνών της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών Μαριλένα Καρρά. Επίσης, στο πλαίσιο της έκθεσης πραγματοποιείται εκπαιδευτικό πρόγραμμα που απευθύνεται σε μαθητές από Δ΄ Δημοτικού μέχρι και Γ΄ Γυμνασίου. Περιλαμβάνει διαδραστική ξενάγηση και εργαστήριο με ενεργό συμμετοχή των μαθητών. Το πρόγραμμα προσαρμόζεται κάθε φορά ανάλογα με την ηλικία των παιδιών και τη δυναμική της κάθε ομάδας. Σε μαθητές Λυκείου πραγματοποιείται ξενάγηση. Το πρόγραμμα θα πραγματοποιηθεί από την υπεύθυνο εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών, Μυρτώ Λάβδα.

Κάθε Δευτέρα και Τρίτη, από αρχές Απριλίου έως μέσα Ιουνίου πραγματοποιούνται διαδραστικές ξεναγήσεις στον εκθεσιακό χώρο και εργαστήρια (ώρες 10 π.μ.-12 μ.μ.)

ΠΛηροφορίες:
Video Portraits του Ρόμπερτ Γουίλσον
Εκθεσιακός χώρος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»
Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση.
Λεωφόρος Συγγρού 107-109

Διάρκεια: Έως τις 7 Ιουλίου 2013

Ωράριο λειτουργίας: καθημερινά, 12 π.μ.- 9 μ.μ.

Δείτε επίσης:
- Το site της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών